یکی از واقعیت های موجود مساله اختلالات رفتاری در بین دانش آموزان است و خانواده نیز به عنوان مهمترین نهاد اجتماعی موثر بر تکوین شخصیت تلقی می شود و حتی این واقعیت را باید پذیرفت که اختلافات خانوادگی تاثیری بسیار سوء بر سلامت روانی کودکان و نوجوانان دارد.
روابط خانوادگی و ارتباط عاطفی والدین تاثیر معنی داری بر وضعیت تحصیلی و تربیتی کودکان و نوجوانان دارد. اما اینکه در شهرستان اردبیل در کدام دوره تحصیلی (راهنمایی و متوسطه) مشکلات رفتاری شیوع بیشتری دارد و از دید دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت چه راههایی برای پیشگیری از مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان وجود دارد ، همچنین متغیرهای خانوادگی چون دوگانگی در امر تربیت فرزندان ، مشاجرات والدین ، جدایی والدین ، آزادی بیش از حد و طرد کودکان چه ارتباطی با مشکلات رفتاری دانش آموزان دارد.
يکي از مسائل و مشکلات اساسي نظام آموزشي هر کشوري ، مساله افت تحصيلي است. اين موضوع هر ساله هزينه هاي بسيار بالايي را دربرداشته و دورنماي پيشرفت و توسعه اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي کشورها را مبهم مي کند. مطابق مطالعات انجام شده ، اين مشکل هر سال افزايش مي يابد و بسياري از دانش آموزان ابتدايي و راهنمايي ، نمي توانند از پس مواد و محتواي آموزشي طراحي و تدوين شده برآيند يا آنها را در موعد مقرر انجام دهند. زماني اين مساله اهميت بيشتري پيدا مي کند که بدانيم بسياري از اين افراد توانايي هاي لازم را براي کسب موفقيت دارند، ولي موفق نمي شوند. بايد به مقوله افت تحصيلي توجه بيشتري کرد تا بتوان با شناخت آن ، توانايي ها و شايستگي هاي کودکان و نوجوانان را بارور کرد. افت تحصيلي کاهش عملکرد تحصيلي دانش آموز از سطحي رضايت بخش به سطحي نامطلوب است.
مقايسه و سنجش سطح عملکرد تحصيلي قبلي و فعلي دانش آموز بهترين شاخص افت تحصيلي است. مشکلاتي که در اين ارتباط شايان توجه است ، در ابعاد فرد، خانواده ، مدرسه و جامعه خلاصه مي شود. البته فقط در ذهن و روي کاغذ مي توان آنها را از يکديگر مجزا کرد. اين عوامل ، گاه چنان در هم تنيده اند و کنش متقابل دارند، که تعيين نقش و سهم هر کدام به دشواري امکانپذير است.
حدود 10درصد از موارد افت تحصيلي به علت ناتواني ذهني و عدم کشش فرد است. البته در بسياري موارد دانش آموزي دوره ابتدايي را که مشکل تحصيلي داشته و با تشخيص کمبود هوش به مراکز مشاوره ارجاع داده اند، پس از ارزيابي دقيق مشخص مي شود دانش آموز هيچ ضعف شناختي يا هوشي ندارد و علت يا علل ديگري عامل مساله است. امروزه ديگر آن اهميتي را که در گذشته به هوش داده مي شد، داده نمي شود و گفته مي‌شود هر شخصي با نردبان صفات شخصيتي خود راه تکامل و پيشرفت را طي مي کند و آنچه مهم است ، صبر و بردباري و بويژه پشتکار است.
علت افت و شکست تحصيلي بعضي دانش آموزان ، ناشي از عدم توجه به معلم و موارد تدريس شده و نيز نداشت متن تمرکز عوامل هنگام مطالعه و انجام تکاليف درسي است.
انگيزه ، به حالتهاي دروني فرد گفته مي شود که موجب هدايت رفتار او به سوي نوعي هدف مي شود و در واقع موتور حرکت هر فردي است. محققان ، نداشتن انگيزه پيشرفت را يکي از دلايل افت تحصيلي مي دانند. آشفتگي هاي عاطفي و هيجاني: مشکلات عاطفي و هيجاني دانش آموزان در مقاطع مختلف رشد مي تواند باعث افت تحصيلي آنان شود. فشارهاي رواني خاص هر مرحله از رشد مي‌تواند باعث اشتغال خاطر، آسيب وارد آمدن به قواي هوشي ، تحليل انرژي ذهني ، عدم تمرکز حواس و در نهايت افت تحصيلي دانش آموزان شود.
دانش آموزاني که داراي بنيه اي ضعيف هستند از سلامت عمومي کامل برخوردار نيستند، نمي توانند به اندازه کافي کوشش و فعاليت داشته باشند. اين دسته به دليل داشتن استعداد ابتلا به انواع بيماري ها از پيشرفت درسي باز مي مانند. وجود ضعف در بينايي و شنوايي نيز سبب عقب ماندگي و افت تحصيلي مي شود. ناراحتي هاي مربوط به مراکز عصبي و ناهماهنگي هاي حسي و حرکتي نيز در جاي خود باعث افت تحصيلي مي شوند.
مهمترين عامل موثر در شکل گيري نگرش دانش آموز دوره ابتدايي نسبت به تحصيل ، خانواده است ؛ اين که والدين با دانش آموز و درس و تحصيل او چگونه برخورد کنند و در الگوهاي تربيتي خود براي چه نوع رفتارهايي ارزش قائل مي شوند، يکي از اجزاي اساسي در شکل گيري نگرش دانش آموز نسبت به تحصيل است. در موارد بسياري علت افت تحصيلي يا شکست تحصيلي به وجود نگرش هاي منفي ، تضادها، مساعد نبودن شرايط خانواده از نظر عاطفي ، رواني و… برمي گردد.
مهمترين نقشي که والدين در زمينه پيشرفت تحصيلي فرزندان مي توانند داشته باشند، ايجاد محيطي آرام و مساعد براي مطالعه و انجام تکاليف است. در بعضي مواقع ، والدين ناخواسته و ناآگاهانه نه تنها محيط مساعدي را براي مطالعه فرزندان ايجاد نمي کنند، بلکه اصرار مي ورزند دانش آموزان در محلي آکنده از سر و صدا و محرکهاي مختلف مزاحم به انجام تکاليف بپردازند، ولي بايد توجه داشت يادگيري در شرايطي بهتر صورت مي گيرد که در آن محيط آرام است و محرکهاي مزاحم ازجمله تلويزيون ، بازي ساير کودکان و سر و صداهاي ديگر کمتر هستند.
يکي از عوامل مهم افت تحصيلي کودک است ، که به طور غيرمستقيم بر پيشرفت درسي او موثر است. محروم ماندن از غذاي سالم و کافي و نداشتن استراحت لازم به علت فعاليت ها و کارهاي غيردرسي براي جبران فقر مالي موجب عقب ماندگي درسي مي شود. در کنار اين موضوع ، مي توان فقر فرهنگي و بي سوادي يا کم سوادي والدين ، فقدان والد يا والدين ، وجود مشاجره و ناسازگاري بين والدين و در نهايت نحوه ارتباط دانش آموز با برادران و خواهران را هم در افت تحصيلي دخيل دانست.
تهییه شده توسط : ستاره سرگزی – معاون آموزشی