امروزه علیرغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با مسایل زندگی فاقد تواناییهای لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسایل و مشكلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر نموده است.انسانها برای مقابله سازگارانه با استرس ها _ موقعیت های مختلف و كشمكش های زندگی به كاركردهایی نیاز دارند كه آنان را در كسب این توانایی تجهیز نماید. این كاركردها بسیار زیربنایی هستند و در فرآیند تحول، شكل می گیرند. كاركردهایی نظیر شناختها، عواطف و رفتارها كه در قالب ساختارهایی مانند عزت نفس، خودكارآمدی،توانایی حل مسئله، مقابله، درك از خود، مهارتهای اجتماعی و سبكهای اسناد تجلی می یابند.نیازهای زندگی امروز، تغییرات سریع اجتماعی فرهنگی، تغییر ساختار خانواده، شبكه گسترده و پیچیده ارتباطات انسانی، تنوع، گستردگی و هجوم منابع اطلاعاتی، انسانها را با استرس ها و فشارهایی روبه رو نموده است كه مقابله با آنها نیازمند توانمندیهای روانی _ اجتماعی می باشد. افراد فاقد این مهارتها و توانایی های عاطفی _ روانی و اجتماعی در مواجهه با مسائل و مشكلات آسیب پذیر خواهند بود.
مهارتهای زندگی از نظر «وریس ایی الیابس» و مؤلف كتاب «تصمیم گیری اجتماعی و رشد مهارتهای زندگی» عبارتند از:
مهارتهای زندگی…. یعنی ایجاد روابط بین فردی مناسب و مؤثر، انجام مسئولیت های اجتماعی، انجام تصمیم گیری های صحیح، حل تعارض ها و كشمكش ها بدون توسل به اعمالی كه به خود یا دیگران صدمه می زنند
در امر آموزش بهداشت مثل آموزش مهارتهای زندگی، ضروری است تا عوامل روانی اجتماعی مانند عزت نفس، خودپنداره، شبكه های حمایت اجتماعی و استرس مؤثر بر رفتار كودكان و نوجوانان مورد توجه قرار گیرند. برنامه مهارتهای زندگی بر این اصل استوار است كه كودكان و نوجوانان حق دارند توانمند شوند و نیاز دارند كه بتوانند از خودشان و علائق شان در برابر موقعیت های سخت زندگی دفاع مهارتهای زندگی متعدد و متنوع هستند
برنامه آموزش مهارتهای زندگی نیز نسبت به پیشگیری نگرشی كل گرایانه دارد و تنها یك مهارت مثلاً نه گفتن مورد توجه قرار نمی گیرد.براساس تحقیقات برنامه های مختلفی كه براساس آموزش مهارتها در زمینه ارتقای سلامت كودكان و نوجوانان اجرا شده است مشتمل بر چند مهارت اصلی و اساسی هستند كه شامل:
آموزش و مهارتهای زندگی، فرد را قادر می سازد تا دانش، ارزشها و نگرشها را به توانایی های بالفعل تبدیل كند مثل اینكه چه كاری باید بكند و چگونه آن را انجام دهد.
مهارتهای زندگی، توانایی است كه فرد را قادر می سازد انگیزه و رفتار سالم داشته باشد و فرصت و میدان انجام چنین رفتارهایی را نیز ایجاد می نماید.
در آموزش مهارتهای زندگی، معلم و شاگرد در یك فرآیند پویای یادگیری شركت می كنند. در این یادگیری، از شیوه های مختلفی مثل فعالیت در گروههای كوچك یا گروههای دو تایی، بارش فكری، ایفای نقش، بازی و بحث و مناظره استفاده می شود.
آموزش به این صورت شروع می شود كه آموزگار از كودكان می خواهد نظرها و یا اطلاعات خود را درباره یكی از موقعیت هایی كه با مهارتهای زندگی ارتباط دارد بیان كنند. سپس از آنها می خواهد كه در مورد همین موضوع، در گروههای كوچك یا دوتایی به طور مفصل صحبت كنند.
دانش آموزان در همین رابطه می توانند سناریویی را به نمایش بگذارند و در موقعیت های دیگر نیز همین مهارت را تمرین نمایند.تمرین این مهارت در موقعیت های واقعی زندگی، جزء اساسی و زنده آموزش مهارتهای زندگی است.
در پایان معلم تكالیفی به كودكان می دهد تا مهارتهای مورد نظر را در موقعیت های واقعی زندگی بیشتر تمرین كنند و با دوستان و خانواده در این باره بیشتر بحث كنند به این ترتیب مهارتها از طریق تمرین یاد گرفته می شوند و آموخته ها به محیط بیرون از كلاس انتقال می یابد.
بهداشت و سلامت روان كودكان، موضوعی است كه به توجه جدی نیاز دارد. امروزه، با استفاده از برنامه های مختلف مانند آموزش مهارتهای زندگی، آموزش بهداشت روانی، مداخلات بهداشتی مبنی بر مدرسه و به ضرورت، درمانهای تخصصی می توان به كودكان كمك نمود تا زندگی مفیدتر و رضایتمندانه تری داشته باشند.
همه كودكان و نوجوانان در زندگی خود با استرس های شدیدی روبه رو می شوند كه بخشی از آنها ناشی از تغییرات رشد بهنجار كودكان می باشد. مانند رشد و تغییرات هورمونی و همچنین تغییراتی كه در ارتباط با والدین و اجتماع رخ می دهد.شكست در تحصیل و طرد اجتماعی عواقب و پیامدهای پایایی دارد، زیرا شكست در یادگیری مطالب درسی، شانس فرد را در موفقیت های آینده محدود می كندو اینگونه كودكان در آینده از جریان اصلی اجتماعی دور می افتند و به عواقبی مانند بیكاری، بی خانمانی و یا سایر علایم اختلال در كاركردهای اجتماعی دچار می شوند.
مدرسه فرصت بی همتایی برای بهبود زندگی بسیاری از كودكان و نوجوانان ایجاد می كند. به موازات حركت ملتها در جهت آموزش همگانی، افزایش نقش مدارس در ارائه خدمات بهداشتی مثل خدمات بهداشت روانی برای پرداختن به عواملی كه در تحصیل مداخله می كند، اهمیت یافته است. به جرأت می توان گفت مدارس با حمایت كامل خانواده و اجتماع بهترین محل برای برنامه های جامع بهداشت روانی می باشد زیرا:
تقریباً تمام كودكان و نوجوانان در دوره ای از زندگی خود به مدرسه می روند- مدارس قوی ترین سازمان اجتماعی و آموزش قابل دسترس برای مداخله است.
مدارس اثر عمیقی بر كودكان، خانواده ها و اجتماع می گذارند.
مدرسه همگام با خانواده، نقش تعیین كننده ای در ایجاد یا تخریب عزت نفس كودك در احساس شایستگی آنان دارد.جایگاه آموزش مهارتهای زندگی در برنامه درسی مدارس است كه به صورتهای مختلف ارائه می شوند. این برنامه را می توان به صورت یك درس جدا و همانند سایر دروس در یك كلاس جداگانه، و با همین عنوان تدریس نمود و یا اینكه آن را در برنامه جامع آموزش بهداشت مدارس گنجاند. در صورتی كه طراحی برنامه آموزش مهارتهای زندگی به گونه ای باشد كه هم در محتوای دروس مختلف ادغام شود و هم به تنهایی به عنوان یك درس جداگانه منظور شود، توان بالقوه برنامه افزایش می یابد.
موضوعی که امروزه به نام طرح کرامت در مدرسه اجرا میشود .در واقع امروزه هنر معلمی را میطلبد که مهارت های زندگی رابا محتوا و اهداف درس ادغام کند. درواقع دانش آموز با فراگیری مهارت های زندگی مجهز به جعبه ابزاری کامل میشود که در شرایط مختلف میتواند استفاده کند.
تهیه و تائید توسط:شفیعه حسینی _ آموزگار پایه چهارم