ارزشیابی، گام آخر در آموزش مجازی

  • ارزشیابی، گام آخر در آموزش مجازی

بزرگترین دغدغه نظام های آموزشی در مورد ارزشیابی در فضای مجازی، مسئله اخلاق در ارزشیابی و در نتیجه قضاوت عادلانه ‏در مورد میزان کسب شایستگی‌های دانش‌آموزان خواهد بود. در آزمون‌ها و ارزشیابی‌های فضای مجازی برخلاف فضای واقعی، به ‏دلیل ماهیت آن یعنی کمتر بودن مراقبت‌ها و کنترل‌های معلمان و اولیاء مدرسه، احتمال بروز رفتارهای غیر اخلاقی بسیار بیشتر ‏است.

دکتر زهرا مهربان، ‏دانشیار پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داد به تشریح فرایند ارزشیابی تحصیلی دانش آموزان توسط معلمان پرداخت که متن آن به شرح زیر است:

سال تحصیلی جاری در حال وارد شدن به مرحله‌ای است که به اجرای ارزشیابی‌های پایانی نزدیک می‌شویم و با توجه به این‌که ‏احتمال باز گشایی مدارس تا پایان سال تحصیلی 1399-1389 بسیار کم است و معلمان و مدارس ملزم هستند که برای پرونده ‏آموزشی دانش‌آموزان خود در سال تحصیلی جاری تعیین تکلیف نمایند، در نتیجه یکی از موضوعات پرچالش پیش‌روی جامعه ‏آموزشی، چگونگی برگزاری آزمون‌های پایانی و قضاوت عادلانه در مورد میزان شایستگی‌های کسب شده توسط دانش‌آموزان در ‏طول سال تحصیلی‌ای است که نزدیک به نیمی از آن به صورت مجازی برپا شده است. بنا بر اصل فاصله‌گذاری اجتماعی که ‏همچنان به قوت خود برای مراکز آموزشی برقرار است، در پایه‌های تحصیلی (اول تا یازدهم) که نمرات آزمون پایانی نقش بسیار ‏تعیین کننده‌ای در آینده تحصیلی دانش‌آموزان (از جمله کنکور سراسری) ندارد، معلمان به اجبار باید ارزشیابی در فضای ‏مجازی را اجرا نمایند‏. رخدادی که جامعه آموزشی ایران تا کنون تجربه‌ای در مورد آن نداشته است، دقیقاً همانند اولین تجربه در ‏مورد کلاس‌ها و مدارس مجازی که در حال گذر است و هر روزِ آن برای معلمان، اولیاء مدارس، دانش‌آموزان، اولیاء دانش‌آموزان، و ‏سیاسگذاران نظام آموزش و پرورش سرشار از تجارب سازنده، و البته ناموفق بوده است. ‏

مسئله آموزش مجازی در بحران بیماری کووید 19 به‌قدری چالش‌برانگیز گردیده است که نیازهای آموزشی جدیدی برای فضای ‏مجازی را ایجاد نموده است. به این منظور نهاد بین المللی یونسکو برنامه‌های متعددی را تحت عنوان راه حل‌های یادگیری از دور ‏معرفی نموده است. که شامل معرفی تعدادی از سامانه‌های مدیریت یادگیری دیجیتال، ابزارهای ایجاد محتوای یادگیری دیجیتال ‏برای معلمان، سامانه‌های تهیه شده برای استفاده در تلفن‌های همراه، سامانه‌های با قابلیت برون‌خط قوی، سکوهای برخط ‏دوره گسترده باز (‏MOOC‏)‏، محتوای یادگیری خود هدایتی، سکوهای همکاری پشتیبان ارتباط زنده و ویدیویی ‏ می‌باشد. لازم ‏به ذکر در برخی از این دسته‌بندی‌ها برنامه‌هایی به ارزشیابی غیرحضوری ‏ اختصاص دارند‏.

اگر به محدودیت‌ها و الزامات و تهدیدهای به وجود آمده به واسطه بیماری کووید 19 در حوزه آموزش به دقت نگاه کنیم متوجه ‏می‌شویم که تهدیدهای ایجاد شده برای جامعه آموزشی، فرصت‌هایی را برای تجربه ورزی به وجود آورده است که بدون تردید ‏هیچگاه، هیچ نظام آموزشی در جهان جسارت چنین تجربه‌ورزی را در این مقیاس بزرگ نداشته است. در نظام آموزش و پرورش ‏کشور جمهوری اسلامی ایران نیز علی‌رغم تمامی کاستی‌ها و نقاط ضعف آموزشی در این بحران که ناشی از عدم آمادگی و ‏آینده‌نگری برای مقابله با آن بوده است، خوب یا بد، موفق یا ناموفق، راضی با ناراضی در حال پشت سر گذاشتن آن و رسیدن به ‏اتمام سال تحصیلی جاری هستیم. ‏

بدون شک آخرین مرحله ماراتون آموزشی، یعنی اجرای ارزشیابی و قضاوت در مورد شایستگی‌های دانش‌آموزان آن‌هم در ‏کلاس‌های مجازی به عنوان اولین تجربه در مقیاس ملی نیز خالی از خطا و اشتباه نخواهد بود، ضمن اینکه تجارب دست‌اندرکاران ‏نظام آموزشی در این رخداد، بسیار با ارزش خواهد بود زیرا داده‌های به دست آمده در صورت یک پیمایش میدانی می‌تواند تجارب ‏موفقیت آمیز، ناموفق، ابتکارات فردی معلمان، تلاش‌های سیاستذاران آموزشی، تاثیرات روانی چنین رویکردی بر دانش‌آموزان و ‏خانواده‌های آن‌ها را به تصویر بکشد که بدون شک در برنامه‌ریزی‌های آتی آموزش‌های مجازی بسیار مفید خواهد بود. در نتیجه ‏باید از این فرصتِ به اجبار پیش‌آمده، حداکثر استفاده را نمود.‏

بزرگترین دغدغه نظام های آموزشی در مورد ارزشیابی در فضای مجازی، مسئله اخلاق در ارزشیابی و در نتیجه قضاوت عادلانه ‏در مورد میزان کسب شایستگی‌های دانش‌آموزان خواهد بود. در آزمون‌ها و ارزشیابی‌های فضای مجازی برخلاف فضای واقعی، به ‏دلیل ماهیت آن یعنی کمتر بودن مراقبت‌ها و کنترل‌های معلمان و اولیاء مدرسه، احتمال بروز رفتارهای غیر اخلاقی بسیار بیشتر ‏است. نمونه‌هایی از این رفتارها در فرآیند

اجرای آزمون‌ها در فضای مجازی می‌توانند کمک گرفتن از افراد ثالث، به اشتراک ‏گذاری پاسخ‌ها بین دانش‌آموزان یک کلاس به روش‌های گوناگون، استفاده از مواد و منابع آموزشی به هنگام آزمون و… باشد. ‏

آزمون‌ها و ارزشیابی‌های برخط از دانش‌آموزان را در دو شکل کلی آزمون‌های برخط همزمان و آزمون‌های برخط ناهمزمان قابل ‏اجرا می‌باشند. در نوع اول دانش‌آموزان و معلم هر دو همزمان در فضای مجازی حاضر بوده و در حال تبادل اطلاعات می‌باشند و ‏در نوع دوم دانش‌آموزان و معلم هر دو همزمان در فضای مجازی آزمون حاضر نمی‌باشند ولی اطلاعات به طور برخط مبادله ‏می‌گردد. کاملاً بدیهی است در شکل دوم احتمال بروز رخدادهای غیراخلاقی محتمل‌تر می‌باشد، لذا آزمون‌های برخط همزمان ‏شیوه‌ی مناسب تری برای ارزشیابی در فضای مجازی می باشند. ‏

از آنجایی که معلمان عزیز در طول چند ماه اخیر آموزش‌ها در کلاس‌های مجازی، آزمونک‌هایی را از دانش‌آموزان خود گرفته‌اند. ‏تجاربی در برگزاری آزمون‌های مجازی کسب کرده‌اند. اگر چه در سال تحصیلیِ در حال گذر، تعطیلی‌های مکرری به واسطه ‏بحران‌های مقطعی فرآیند آموزش را منقطع نموده است، و بحران اخیر مدارس را به تعطیلی کامل کشانده است، ولی خوشبختانه ‏دانش‌آموزان و معلمان فرصت کنارهم‌بودن در نیم سال تحصیلی را داشته‌اند و در این مدت معلمان قادر بوده‌اند از دانش‌آموزان ‏خود شناخت آموزشی کافی داشته باشند، که این شناخت می‌تواند به معلمان در قضاوت عادلانه شایستگی‌ها در فضای مجازی تا ‏حدودی مددرسان باشد.‏

گزارش‌ها و شواهد میدانی نشان داده‌اند که معلمان عزیز از برنامه‌های کاربردی متعدد و متنوعی برای ارزشیابی به همراه فنون ‏معلمی خود به‌گونه‌ای استفاده می‌نمایند که علاوه بر قابلیت کم کردن رفتارهای غیراخلاقی، از قابلیت‌های دیگری همچون ‏رایگان بودن، نصب و راه‌اندازی ساده و بدون دردسر، برنامه‌های مجاز بدون نیاز به فیلتر شکن، کاربرد در تمامی گوش‌های همراه ‏با سیستم‌عامل‌های موجود و قابلیت حمایت از زبان فارسی را نیز برخوردارند. همچنین این گزارش‌ها نشان داده‌اند که معلمان ‏پس از شناسایی برنامه‌های کاربردی برای آموزش و ارزشیابی مجازی، پس از ارزیابی میزان کارایی آن، در صورت برآورده سازی نیازهای آموزشی در یک ارزشیابی قابل قبول، ضمن معرفی این برنامه‌ها در گروه‌های اجتماعی ویژه معلمان، قابلیت‌ها و ‏توانمندی‌ها و ضعف‌های این برنامه‌ها را با همکاران خود به اشتراک می‌گذارید. به‌عبارتی معلمان نشان دادند که در عرصه ‏استفاده از فنون آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباط نیز حرفه‌ای عمل کرده‌اند. بر اساس این گزارش‌ها، معلمان مسئولانه ‏و با آگاهی از خطراتی که صحت برونداد قضاوت‌های ارزشیابی را تهدید می‌نماید، تا کنون از راهکارهایی استفاده نموده‌اند که ‏احتمال بروز این خطرات را کاهش می‌دهد که برخی از این راهکارهای اعمالی توسط معلمان به شرح زیر می‌باشند.‏

  • حضور و غیاب

اجرای حضور و غیاب دانش‌آموزان همانند آزمون‌های حضوری از طریق سامانه‌های برخط به منظور مشخص شدن ‏تعداد دانش‌آموزان حاضر در ارزشیابی

  • اجرای آزمون‌های برخط ناهمزمان  و ارسال برگه‌های پاسخ‌نامه

ارائه تعداد سوالات محدود با مدت زمان محدود (حداکثر 15 دقیقه) و ارائه تصویر برگه پاسخ‌نامه پس از اتمام زمان ‏‏ (آزمون‌های نوشتاری مانند ریاضی و سایر دروس از دوره دوم ابتدایی تا متوسطه دوم). معلمان عزیز به تجربه در همین ‏مدت کوتاه آموزش‌های مجازی دریافته‌اند که هر چقدر زمان آزمون‌ها کوتاه تر باشد احتمال بروز رفتارهای غیراخلاقی ‏در فرآیند ارزشیابی نیز کمتر بوده است؛

طراحی چند دسته سوال متفاوت با مدت زمان محدود (حداکثر 15 دقیقه) و توزیع آن بین دانش‌آموزان و ارائه تصویر ‏برگه پاسخ‌نامه پس از اتمام زمان (آزمون‌های نوشتاری مانند ریاضی و سایر دروس از دوره دوم ابتدایی تا متوسطه دوم)؛

طراحی سوالات اختصاصی برای هر دانش‌آموز با مدت زمان محدود (حداکثر 15 دقیقه) و ارائه تصویر برگه پاسخ‌نامه ‏پس از اتمام زمان (آزمون‌های نوشتاری مانند ریاضی و سایر دروس از دوره دوم ابتدایی تا متوسطه دوم). ‏

  •  اجرای آزمون‌های برخط همزمان‏ و ثبت همزمان داده‌های آزمون توسط معلم

برگزاری آزمون‌های برخط همزمان با تبادل صدا و یا صدا و تصویر با تک تک با دانش‌آموزان در زمان‌های تعیین شده از ‏قبل (آزمون‌های دوره اول و دوم ابتدایی به جز درس ریاضی) در صورت کم‌جمعیت بودن کلاس‌ها؛ طراحی سوالات چند گزینه‌ای متفاوت برای دانش‌آموزان با استفاده از برنامه‌های در دسترس مانند کوییز ربات‌ها ‏و… ‏

  •  یک پیشنهاد

یکی از برنامه‌های کاربردی متداول در ایران که در اجرای آزمون برخط همزمان می‌تواند مورد استفاده قرار می‌گیرد، برنامه ‏کاربردی واتس‌اَپ می‌باشد. این برنامه اخیراً، برای رقابت با برنامه کاربردی زوم ‏ و قابلیت جدید فیس بوک، قابلیت‌هایی را به وجود ‏آورده است که امکان ارتباط تصویری با 8 کاربر به طور همزمان را میسر ساخته است. این قابلیت موجب می‌گردد این برنامه علاوه ‏بر کاربرد برای جلسات کلاسی برخط همزمان با تعداد کم، بتواند در آزمون‌های برخط همزمان جهت برگزاری آزمون‌های شفاهی و ‏همچنین آزمون‌های نوشتاری با حضور معلم و 7 نفر از دانش‌آموزان، ابزار بسیار کارآمدی باشد. استفاده از ویژگی این برنامه برای ‏آموزگاران دوره اول ابتدایی ضمن تهیه یک برنامه‌زمان‌بندی برای دانش‌آموزان کلاس توصیه می گردد. با کمک ویژگی این برنامه، ‏نقش مراقبتی معلمان در جلسات آزمون غیر حضوری تکمیل می‌گردد و قضاوت در موردپیشرفت آموزشی و شایستگی‌های کسب ‏شده دانش‌آموزان توسط معلم را موثق‌تر می‌سازد.‏

  • نفش سیاست‌گذاران آموزشی ‏

علیرغم تمامی این تلاش‌ها از سوی معلمان و بهره‌گیری از برنامه‌های کاربردی جهت مراقبت از برقراری عدالت و اخلاق در فضای ‏آموزش و آزمون مجازی، لازم است که سیاستگذاران آموزشی برای اجرای صحیح آموزش و آزمون در فضای مجازی و نهادینه ‏کردن اخلاق در فضای آموزش مجازی، با تصویب قوانین فضای آموزش مجازی (همانند قوانین و مقررات آموزش‌ها و آزمون‌های ‏حضوری) حمایت‌های قانونی برای اجرای صحیح این شکل از آموزش‌ها را فراهم آورند. تصویب و اجرای قوانینی از این دست ‏موجب می‌گردد که نگاه جامعه به این گونه از آموزش، تغییر نماید و به این باور معتقد گردند که اجرای فرآیند آموزش مجازی ‏بسیار جدی است و همانند آموزش‌های حضوری در صورت مراقبت و حفظ سلامت آن، قابل اعتبار و اتکاء می‌گردد. بدیهی است ‏که نگاه قانونی متولیان آموزش به این نوع از آموزش مطالباتی را از ذی نفعان این شکل از آمورش به دنبال خواهد آورد. ‏

  • نفش اولیاء دانش‌آموزان

از آنجایی‌که کلاس‌های درس به خانه دانش‌آموزان منتقل شده است، رفتار اخلاقی و مراقبتی والدین و اعضای خانواده در صحت ‏و سلامت برگزاری آموزش‌ها و آزمون‌های مجازی بسیار تاثیر گذار است، چرا که در این نوع آموزش، اولیاء دانش‌آموزان به‌عنوان ‏اولیاء جدید در مدرسه مجازی ایفای نقش می‌کنند و جای خالی حضور فیزیکی معلمان و اولیاء مدرسه را پر می‌کنند. لذا فرهنگ ‏سازی و مشخص ساختن نفش خطیر و حساس اولیاء در فرآیند آموزش مجازی، یه عنوان یکی از رسالت‌های فرهنگی است که بر ‏دوش رسانه‌ها، جامعه‌ی آموزشی و سایر نهادها با طراحی و اجرای برنامه‌هایی در این مورد، سنگینی می‌نماید.‏

تهییه شده توسط : معصومه سادات رضوی زاده _ معاون آموزشی


امتیاز شما به این محتوای آموزشی ؟ جمع امتیاز 0/20